Druga Pielgrzymka Papieża Jana Pawła II w dokumentachLWP WOBEC PIELGRZYMKI - ZAGADNIENIA -

Podobnie jak podczas pierwszej pielgrzymki papieża do Ojczyzny w 1979 r. i tym razem Siły Zbrojne PRL przygotowały się do wizyty Jana Pawła II. Na stanowisku ministra obrony narodowej zasiadał dalej gen. Wojciech Jaruzelski, który jednocześnie był prezesem Rady Ministrów, przewodniczącym Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego i I sekretarzem KC PZPR. Szefem Wojskowej Służby Wewnętrznej był z kolei gen. Edward Poradko, oddany wojskowy i kolega gen. Czesława Kiszczaka, który w tym czasie pełnił funkcję ministra spraw wewnętrznych. Generał Józef Baryła zastąpił natomiast gen. Włodzimierza Sawczuka na stanowisku szefa Głównego Zarządu Politycznego WP.

Właśnie przed GZP WP postawiono najważniejsze zadania. Jeszcze przed pielgrzymką Ojca Świętego nakazano mu – za pośrednictwem intensywnej propagandy – wpływać na żołnierzy zawodowych oraz odbywających służbę zasadniczą i umniejszać zarówno osobę Jana Pawła II, jak i jego wizytę w kraju. Stąd już od lutego 1983 r. przygotowywano publikacje ukazujące w negatywnym świetle stosunek Kościoła katolickiego do „Solidarności” oraz wprowadzonego stanu wojennego, który de facto był w tym okresie tylko zawieszony. Jedna z tych broszur, którą opracował zespół Zarządu Propagandy i Agitacji GZP WP, była zatytułowana: „Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec podstawowych problemów społeczno-politycznych przed drugą wizytą Jana Pawła II (Fakty–Komentarze–Dokumenty)”. Rozsyłano ją do jednostek wojskowych od pułku wzwyż, podobnie jak wiele innych opracowań, które drukowano w kilku tysiącach egzemplarzy.

Niestety, ze względu na niszczenie dokumentacji w latach 1989–1990 niewiele zachowało się materiałów Wojskowej Służby Wewnętrznej z okresu drugiej pielgrzymki papieskiej. Możemy jedynie domniemywać, że działania zabezpieczające wizytę Ojca Świętego były podobne do tych, które realizowano podczas jego wcześniejszej wizyty w kraju. Pion porządkowy WSW wspólnie z Milicją Obywatelską zabezpieczał wówczas trasy przejazdu, a pion kontrwywiadowczy WSW „pilnował porządku” w jednostkach wojskowych, m.in. poprzez siatkę tajnych współpracowników. Zadanie postawione przed kontrwywiadem było tym razem o tyle łatwiejsze, że od 1980 r. w wojsku nie służyli alumni, których w 1979 r., podczas pierwszej pielgrzymki, trzeba było bacznie obserwować. Specjalnie przed wizytą papieską postanowiono natomiast skontrolować garnizony (tzw. kontrole studyjne) zlokalizowane w miastach, w których przebywać miał Jan Paweł II[1]. Działania te miały za zadanie utrzymać nie tylko porządek, lecz także „trzon ideologiczny” w Siłach Zbrojnych PRL.

Generał Wojciech Jaruzelski, witając Jana Pawła II w Belwederze w drugim dniu jego pielgrzymki, odniósł się do wprowadzonego stanu wojennego: „Pokój to dziś cel najważniejszy. Wśród jego żarliwych obrońców Polska Ludowa była zawsze w pierwszym szeregu. W obliczu nowych zagrożeń czynnie uczestniczy w pokojowych wysiłkach socjalistycznej wspólnoty, w jej konstruktywnych inicjatywach. Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, opinia publiczna, z wielką uwagą śledzą doniosłe wypowiedzi Stolicy Apostolskiej w obronie wspólnego dobra wszystkich narodów – prawa do życia w pokoju. Napięcie w stosunkach międzynarodowych zbiegło się w czasie zaostrzenia problemów wewnętrznych Polski. Z zarzewia rodzi się pożar. Stąd i wielka polska współodpowiedzialność za pokój – »nasz i wasz«. Znany powszechnie bieg wydarzeń sprawił, że podjęliśmy dramatycznie trudną, lecz konieczną decyzję. Podjęliśmy ją in extremis, w drodze ostatecznego wyboru”[2]. Jaruzelski odwoływał się przy tym do poprzedniej wizyty papieskiej i głoszonej przez Jana Pawła II idei „porządku społecznego”, która według generała została przez władze komunistyczne uznana i wprowadzona. Co więcej, I sekretarz KC PZPR stwierdził, że historyczny awans kraju jest „niepodważalnym faktem”, a Polska Ludowa jest kontynuatorem dziedzictwa cywilizacyjnego i kulturalnego Europy[3].

O ile jednak komuniści w 1979 r. bali się tłumów, które podczas tamtej pielgrzymki mogły – zdaniem władz – agresywnie manifestować sprzeciw wobec systemu i poparcie dla Kościoła rzymskokatolickiego, o tyle w związku z tą wizytą obawiano się już raczej samego Jana Pawła II i jego wpływu na wiernych. Utworzenie i działalność „Solidarności” oraz stłumienie jej przez wprowadzenie stanu wojennego spowodowało, że wojskowy aparat polityczny odczuwał lęk przed powrotem do sytuacji, jaka nastąpiła po pierwszej pielgrzymce, kiedy to powstał niezależny związek zawodowy. Wobec tego treści homilii i przemówień papieskich od razu przekazywano do GZP i starano się poznać stosunek Jana Pawła II do stanu wojennego i opozycji antysocjalistycznej. Z jednego z dokumentów wojskowych wynika, że „w toku drugiej wizyty papieża w Polsce prowadzono ciągłą obserwację przebiegu wszystkich uroczystości religijnych w celu określenia technik propagandowego oddziaływania na wiernych oraz wstępnych wniosków dotyczących sposobu percepcji wystąpień papieża przez uczestników wspomnianych uroczystości”[4]. Według wojskowych aparatczyków na ludzi miał oddziaływać przede wszystkim autorytet Ojca Świętego i przyjmowanie go „na bogato” przez krajowych hierarchów kościelnych. GZP doszedł przy tym do wniosku, że wystąpienia i homilie papieskie są odbierane przez ludzi nie racjonalnie, lecz emocjonalnie, na co wpływ miał sam papież, który – zdaniem władz – mówił niezrozumiałym językiem do osób o przeciętnym wykształceniu. To podsumowanie wizyty Ojca Świętego uspokajało aparat polityczny wojska. Główny Zarząd uznał bowiem, że niekorzystne aspekty, jakie mogła przynieść wizyta Jana Pawła II, powinny zostać szybko odrobione w wojsku dzięki intensywnej pracy ideowo-wychowawczej[5]. Pocieszano się także tym, że armia nie była szczególnie zainteresowana drugą pielgrzymką, a treść homilii papieskich nie odwoływała się bezpośrednio do żołnierzy.

Kolejny raz Siły Zbrojne PRL mogły podkreślić, że odniosły sukces i uratowały – specyficznie rozumiany przez komunistów – honor munduru.

Bartosz Kapuściak