DEPARTAMENT I (WYWIAD SB)

Przykładowe dokumenty dot. wywiadu cywilnego PRL w kontekście wizyty Papieża w 1983 r. z wprowadzeniem dr. Witolda Bagieńskiego

Od drugiej połowy lat pięćdziesiątych XX w. wywiad cywilny PRL interesował się Watykanem. Informacje na jego temat były zdobywane przede wszystkim przez oficerów Departamentu I MSW pracujących w rezydenturze w Rzymie, która nosiła wówczas kryptonim „Baszta”. Funkcjonariusze gromadzili je za pośrednictwem agentów i innego rodzaju współpracowników, a także na podstawie pozostałych dostępnych im źródeł. Ważniejsze doniesienia przekazywano do kraju poprzez depesze szyfrowe wysyłane do Warszawy drogą radiową. Z kolei większe notatki, opracowania oraz oryginalne dokumenty trafiały do centrali za pośrednictwem poczty dyplomatycznej, za której przewożenie odpowiadali kurierzy MSZ.

Odbiorcami meldunków na temat spraw związanych z Kościołem katolickim były na ogół dwie komórki wywiadu. Pierwszą z nich był Wydział III Departamentu I MSW, który odpowiadał za rozpracowywanie Stolicy Apostolskiej i europejskich krajów należących do Paktu Północnoatlantyckiego. Główna sprawa operacyjna dotycząca działań wywiadu w Watykanie nosiła kryptonim „Morbo”. Niestety, nie zachowała się ona do dnia dzisiejszego – funkcjonariusze SB zniszczyli ją w całości jesienią 1989 r. W tym samym czasie wybrakowano również wiele innych, powiązanych z nią akt, a także dużą liczbę teczek agentów i innych osób, za pomocą których zdobywano wiadomości wywiadowcze. Na szczęście nie zniszczono jednak wszystkiego i przynajmniej część ówczesnych działań można dziś opisywać.

Drugą jednostką, do której spływały meldunki wywiadowcze na temat Stolicy Apostolskiej, był Wydział XVII, który zajmował się działalnością analityczną. Na podstawie materiałów nadsyłanych przez rezydentury i wydziały operacyjne centrali opracowywano syntetyczne notatki informacyjne, które były przeznaczone dla decydentów politycznych, innych jednostek resortu, a także tzw. bratnich służb z krajów bloku wschodniego.

W chwili, gdy do Warszawy dotarły informacje o planowanej wizycie papieża Jana Pawła II w PRL, centrala wywiadu poleciła swoim rezydenturom zagranicznym zbieranie wszelkich istotnych wiadomości na jej temat. W pierwszej kolejności chodziło o informacje o charakterze poufnym, czyli takie, które mogły ukazać niewidzialne na pozór tło bieżących i przyszłych wydarzeń. W związku z tym, że do pielgrzymki miało dojść w okresie stanu wojennego, zarówno władze, jak i organy bezpieczeństwa Polski Ludowej były zainteresowane wszelkimi sygnałami, które mogłyby wskazywać na to, czy i ewentualnie w jaki sposób papież udzieli poparcia „Solidarności”, a także z kim się spotka. Tradycyjnie starano się też ustalić, jakie są zamierzenia episkopatu Polski i poszczególnych duchownych związane z tym wydarzeniem. Wszystkie te dane były potrzebne władzom PRL przy konstruowaniu i realizacji polityki wobec Kościoła katolickiego oraz środowisk antykomunistycznych w Polsce.

Publikowane dokumenty pochodzą ze zbioru materiałów archiwalnych po Wydziale Informacyjnym Departamentu I MSW. Są wśród nich zarówno szyfrogramy z rezydentur, meldunki wydziałów operacyjnych, jak i gotowe notatki opracowane przez funkcjonariuszy na potrzeby peerelowskich władz. Część z nich powstała w okresie przed pielgrzymką, część w trakcie jej trwania, a pozostałe mają charakter podsumowujący jej przebieg. Informacje w nich zawarte pokazują, jakimi zagadnieniami interesowali się funkcjonariusze i odkrywają część zakulisowych aspektów tego ważnego wydarzenia.

dr Witold Bagieński

 

Pliki do pobrania