Góra Św. Anny (21 VI)

Przykładowe dokumenty z AIPN w Warszawie z wprowadzeniem dr Anny Badury, IPN Katowice i dokumenty z IPN we Wrocławiu z wprowadzeniem dr. Bartosza Kruka, IPN Wrocław

Kult św. Anny, głównej patronki Śląska Opolskiego, na wzniesieniu nazwanym później jej imieniem trwa od końca XV w. Do sanktuarium z figurą św. Anny Samotrzeciej pielgrzymowali głównie Górnoślązacy, ale w czasie rozbiorów miejsce to przyciągało także Wielkopolan, mieszkańców zaboru rosyjskiego, Galicji, Moraw i Czech. Z czasem Góra św. Anny stała się symbolem narodowej i regionalnej tożsamości – modlono się tu po polsku, w tym języku głoszono też kazania.

Ten charakter sanktuarium zachowało także po podziale Górnego Śląska na początku lat dwudziestych XX w., gdy polska mniejszość w Niemczech nierzadko spotykała się z szykanami na tle narodowościowym. Po II wojnie światowej stało się ono centrum religijno-pielgrzymkowym nowej diecezji (w latach 1945–1972 administratury apostolskiej).

Uroczystości związane z wizytą Jana Pawła II we wtorek, 21 czerwca, rozpoczęła wczesnym popołudniem procesja z bazyliki z obrazem Matki Bożej Opolskiej i figurą św. Anny do ołtarza papieskiego, gdzie następnie kardynał John Król z Filadelfii odprawił mszę. Ojciec Święty przyleciał krótko po godzinie 17.00 i przewodniczył nieszporom maryjnym, po których ukoronował obraz Matki Bożej Opolskiej. Po zakończeniu procesji z darami papież poświęcił 65 kamieni węgielnych dla nowo budowanych kościołów w diecezji opolskiej. Później udał się jeszcze na krótkie spotkanie z franciszkanami – gospodarzami sanktuarium – a około 19.50 odleciał do Krakowa. Pielgrzymi trwali jeszcze długo na nabożeństwie dziękczynnym z udziałem wielu orkiestr i chórów (1,7 tys. instrumentów dętych, 2 tys. chórzystów i 500 osób w scholi).

Jan Paweł II odwołał się w homilii m.in. do powstańców i złożonej przez nich ofiary z życia, mówił też o szczególnej potrzebie pojednania na ziemi opolskiej, „z ludźmi, bliskimi i dalekimi – obecnymi na tej ziemi i nieobecnymi”. Słowa te sprowokowały komentarz Zarządu Propagandy i Agitacji Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego, że w ten sposób Ojciec Święty „nawiązał do szkodliwej dla interesów Polski idei »pojednania i wybaczenia«, zawartej w milenijnym liście biskupów polskich do biskupów zachodnioniemieckich”. Całość papieskiego wystąpienia została jednak oceniona pozytywnie jako „zgodna z polską racją stanu”.

Wśród delegacji składających papieżowi dary podczas uroczystości na Górze św. Anny znalazła się również trzyosobowa reprezentacja regionalnej „Solidarności”, która wręczyła Janowi Pawłowi II krzyż z drutu kolczastego, osadzony w wyrzeźbionej z drewna księdze.

Według obliczeń Komendy Wojewódzkiej MO w Opolu w spotkaniu z papieżem wzięło udział około 750 tys. wiernych, natomiast strona kościelna szacowała liczbę uczestników na blisko milion osób. Ponad połowa z nich przyjechała z województw: katowickiego, częstochowskiego, wrocławskiego, wałbrzyskiego i legnickiego.

Służby porządkowe oceniły, że uroczystości przebiegły bardzo spokojnie i bez zakłóceń – zlikwidowano jedynie 14 transparentów z hasłami: „Solidarność z Papieżem, Papież z Solidarnością”, „Solidarność żyje”, „Nie lękajmy się”, a pięć osób zatrzymano do wyjaśnienia. Sytuacja taka miała być wynikiem wcześniejszych przygotowań, do których zaliczono tymczasowe aresztowanie na trzy miesiące Jerzego Gnieciaka – byłego przewodniczącego Wojewódzkiego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych, co zasadniczo wpłynęło na „wyhamowanie zamierzeń ekstremy »Solidarności« opolskiej”. Wydział IV KW MO w Opolu chwalił się także tym, że wpłynął na zmianę liczby delegacji składających dary – z 13 na 14 (podobna sytuacja miała miejsce w KW MO w Katowicach, gdzie wprost przyznano, iż liczba 13 kojarzy się z datą wprowadzenia stanu wojennego) oraz że spowodował „usunięcie wmontowanych w dekorację religijną symboli przypominających znak Polski Walczącej”. Odczuwał jednocześnie pewien niedosyt, że „nie zdołano natomiast – pomimo realizowania różnych koncepcji – ograniczyć frekwencji wiernych.”

Do „zabezpieczenia” wizyty wykorzystano 511 tajnych współpracowników (w tym 176 z Wydziału IV), 10 grup Wydziału „B” z aparatami fotograficznymi, dwie kamery telewizyjne Wydziału „T” i 1,1 tys. funkcjonariuszy grup centralnego podporządkowania. Służby medyczne odnotowały 1839 interwencji, a wśród nich dwa zawały, sześć porodów oraz cztery poronienia.

Wiele obiecywano sobie po relacjach nawiązanych w toku przygotowań: funkcjonariusze Wydziału IV KW MO w Opolu deklarowali, że pozyskają w celu „operacyjnego umocnienia się w kierowniczych ogniwach diecezji” 11 księży, z którymi wtedy nawiązali „kontakty operacyjne”. Nie wiadomo, czy plan ten zrealizowano, znane nam są natomiast inne działania represyjne będące pokłosiem pielgrzymki papieskiej. Pod presją Komitetu Wojewódzkiego PZPR zlikwidowano Zakład Socjologii i Demografii Instytutu Śląskiego w Opolu, gdzie pracował naukowo Kazimierz Szczygielski – jeden z zatrzymanych w czasie pielgrzymki. Sam Zakład SiD Służba Bezpieczeństwa już wcześniej postrzegała jako ostoję „sił antysocjalistycznych” w Instytucie (do 1981 r. jego kierownikiem był Stanisław Jałowiecki, późniejszy przewodniczący Zarządu Regionu Śląska Opolskiego NSZZ „Solidarność”) i dlatego wydzielono z niego dwie osobne jednostki – socjologiczną i demograficzną.

dr Anna Badura

 

Początkowo nie planowano przyjazdu papieża na Opolszczyznę. Ostatecznie dzięki osobistemu zaangażowaniu ordynariusza diecezji opolskiej biskupa Alfonsa Nossola znalazła się ona na trasie pielgrzymki. Wizyta Jana Pawła II na Opolszczyźnie, tak jak w innych regionach, została poprzedzona długimi przygotowaniami władz katolickich i świeckich. Spotkanie Ojca Świętego z wiernymi na Górze św. Anny wstępnie planowano zorganizować w pobliskim amfiteatrze. Z uwagi jednak na spodziewane liczne rzesze wiernych zdecydowano się przenieść je na błonia nieopodal bazyliki. W prace przy budowie ołtarza i sektorów zaangażowało się około 500 osób. Mimo ówczesnych trudności z zaopatrzeniem nie było problemów z zakupem materiałów niezbędnych do przygotowania ołtarza papieskiego.

Dotarcie na miejsce spotkania ułatwić miała kolej. W związku z tym Zarząd Ruchu DOKP we Wrocławiu w dniach 20–22 czerwca 1983 r. przygotował dodatkowe pociągi w celu dowozu pielgrzymów w rejon Góry św. Anny.

Mimo że msza święta pod przewodnictwem kardynała Johna Króla z Filadelfii celebrowana była w południe, a nieszpory z udziałem papieża zaplanowano dopiero na godzinę 17.00, to już od wczesnych godzin rannych na Górze św. Anny zbierały się tłumy. Do sektorów wyznaczonych dla wiernych dotarło wtedy około 100 tys. osób. Do godziny 15.00, na którą zaplanowano zamykanie sektorów, wiernych było dziesięć razy więcej.

Po wylądowaniu papieskiego śmigłowca lecącego z Wrocławia, na boisku szkolnym na Górze św. Anny Jan Paweł II został przywitany przez biskupa Alfonsa Nossola. Następnie na miejscowych błoniach w obecności licznie przybyłych pielgrzymów papież odprawił uroczyste nieszpory. Ojciec Święty przypomniał dzieje Śląska, mówił, że nasza Śląska ziemia wciąż potrzebuje wielorakiego pojednania. Prosił Opolan, by Góra św. Anny wciąż była miejscem, na którym wspólnie modlą się dziadkowie, rodzice i wnuki. Oddał też hołd powstańcom śląskim. W czasie nieszporów papież dokonał także aktu koronacji obrazu Matki Bożej Opolskiej. Po nabożeństwie Jan Paweł II spotkał się w pobliskiej bazylice z opiekunami sanktuarium – franciszkanami i odleciał do Krakowa.

Dla upamiętnienia wizyty Ojca Świętego w bazylice św. Anny ufundowano specjalną tablicę, którą zamontowano na jednym z filarów prezbiterium. Do dziś na błoniach pozostała też część ołtarza. Obok niego znajdują się tablice, na których umieszczono kilkanaście zdjęć z opisami tamtego doniosłego spotkania.

dr Bartosz Kruk

M. Kała, Władze wobec drugiej pielgrzymki Ojca Świętego do ojczyzny, Biuletyn IPN, 2002, nr 7, s. 58-64.

J. Pyczel, Władze państwowe wobec wizyty w 1983 r. Jana Pawła II we Wrocławiu, [w:] Papieskie pielgrzymki w PRL, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2019, s. 217-228.

 

Pliki do pobrania