Poznań (20 VI)

Przykładowe dokumenty wytworzone lub zgromadzone przez organa bezpieczeństwa PRL z wprowadzeniem dr. hab. Rafała Reczka, dyrektora Oddziału IPN w Poznaniu

Lokalne władze partyjno-państwowe wobec pobytu Jana Pawła II w Poznaniu w czasie II pielgrzymki do Ojczyzny w 1983 r.

Naród jest prawdziwie wolny, gdy może kształtować się jako wspólnota określona przez jedność kultury, języka, historii. Państwo jest istotnie suwerenne, jeśli rządzi społeczeństwem i zarazem służy dobru wspólnemu społeczeństwa i jeśli pozwala Narodowi realizować podmiotowość, właściwą mu tożsamość. Homilia Jana Pawła II wygłoszona w Częstochowie w czerwcu 1983 r.


Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny w 1979 r. była wydarzeniem bezprecedensowym. Słowa, które wówczas wypowiedział papież, stały się dla społeczeństwa impulsem do działania. Potrzeba wolności i ludzkiej godności była ważniejsza niż lęk przez władzą.

Wprowadzenie w Polsce stanu wojennego i sytuacja, w jakiej znaleźli się Polacy, budziły zatroskanie papieża, który 13 grudnia 1981 r. – przed modlitwą Anioł Pański – mówił do zebranych: „Nie może być przelana polska krew, bo zbyt wiele jej wylano, zwłaszcza podczas ostatniej wojny. Trzeba uczynić wszystko, aby w pokoju budować przyszłość Ojczyzny”.

Ten trudny okres zbiegł się ze zbliżającą się inauguracją obchodów 600-lecia obecności cudownego obrazu Matki Boskiej na Jasnej Górze. Wydarzenie to miało szczególne znaczenie dla papieża, który pragnął w tych uroczystościach uczestniczyć.

Pierwsze rozmowy na temat wizyty papieża w Ojczyźnie przedstawiciele episkopatu Polski podjęli z władzami komunistycznymi jesienią 1981 r. w ramach spotkań Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu. Niestety, intencja zaproszenia Jana Pawła II w 1982 r. spotkała się z ostrym sprzeciwem strony rządowej, która proponowany termin uznała za przedwczesny. Stała ona bowiem na stanowisku, że pielgrzymka w tym okresie mogłaby generować dodatkowe niepokoje społeczne, i zasugerowała przełożenie wizyty na rok 1983.

Jeszcze przed wystosowaniem do Ojca Świętego oficjalnego zaproszenia do odwiedzenia Ojczyzny w 1983 r. władze rozpoczęły przygotowania do planowanej pielgrzymki. Zarządzeniem nr 099/82 Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 31 grudnia 1982 r. powołano grupę operacyjną złożoną z zastępców dyrektorów wszystkich departamentów. Na jej czele stanął gen. Konrad Straszewski. Grupa ta prowadziła m.in. rozpoznanie planów środowisk opozycyjnych wykorzystania wizyty Jana Pawła II w Polsce do celów politycznych. Zajmowała się również działaniami związanymi z zapewnieniem ładu i porządku w czasie wizyty papieża w kraju. Paragraf trzeci tego zarządzenia stanowił, że „komendanci wojewódzcy MO województw, na terenie których przewidziany będzie pobyt papieża, powołają analogiczne grupy wojewódzkie, koordynujące zadania na podległym im terenie”. Wszystkim działaniom organów bezpieczeństwa państwa ujętym w zapisach przywołanego dokumentu i odnoszącym się do przyjazdu Jana Pawła II do Ojczyzny nadano kryptonim „Zorza”.

Po dopełnieniu wszelkich formalności przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński w marcu 1983 r. w imieniu władz państwowych – w porozumieniu z episkopatem – zaprosił Ojca Świętego do ponownego odwiedzenia Polski. Termin wizyty ustalono na 16–22 czerwca 1983 r., a jednym z miast, które miał w jej trakcie zaszczycić Jan Paweł II, był Poznań.

W celu przygotowania się do pielgrzymki władze komunistyczne zleciły Służbie Bezpieczeństwa prowadzenie stosownych działań operacyjnych. W nawiązaniu do Zarządzenia nr 099/82 podsekretarz stanu w MSW gen. Konrad Straszewski 11 marca 1983 r. wydał Decyzję nr 2/83, dotyczącą zabezpieczenia wizyty Jana Pawła II w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wkrótce – zgodnie z wytycznymi władz – komendant wojewódzki Milicji Obywatelskiej w Poznaniu płk Henryk Zaszkiewicz wydał Zarządzenie nr 011/83 w sprawie utworzenia sztabu do kierowania operacją krypt. „Zorza”, na którego czele stanął zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa płk Benon Kamiński.

W związku z pielgrzymką Ojca Świętego powołano również cztery zespoły realizujące operacje dotyczące poszczególnych etapów jego wizyty w stolicy Wielkopolski:

1. Operacja krypt. „Lądowanie–Odlot”: organizacja i ochrona porządku w czasie trwania uroczystości powitalnych na Łęgach Dębińskich II i pożegnalnych papieża przed hotelem Novotel przy ul. Warszawskiej.

2. Operacja krypt. „Przejazd”: organizacja i ochrona porządku w czasie przejazdu papieża z miejsca lądowania do miejsca uroczystości, następnie do katedry i miejsca odlotu przed hotelem Novotel.

3. Operacja krypt. „Łęgi Dębińskie”: organizacja i ochrona porządku w czasie trwania uroczystości religijnych.

4. Operacja krypt. „Katedra”: organizacja i ochrona porządku w czasie pobytu papieża na terenie kurii poznańskiej.

Do przyjazdu papieża do Poznania przygotowywały się również władze partyjne i państwowe. Działania podejmowane przez partię z jednej strony polegały na ideologicznym przygotowaniu jej szeregowych działaczy do zbliżającej się wizyty, a z drugiej – były to cykle spotkań organizacyjnych władz kościelnych i państwowych. Aby organizacja wizyty Ojca Świętego w Poznaniu przebiegała bez zbędnych tarć, utworzono trzy specjalne zespoły przeznaczone wyłącznie do realizacji tego celu: ze strony arcybiskupa poznańskiego Jerzego Stroby, wojewody poznańskiego Mariana Króla oraz działający przy I sekretarzu Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Poznaniu. Powołano również sztab Komendy Wojewódzkiej MO.

Niezwykle istotne zarówno dla hierarchów poznańskiego Kościoła, jak i zwykłych mieszkańców stolicy Wielkopolski było to, żeby Ojciec Święty stanął pod pomnikiem Ofiar Czerwca 1956. Jak podaje Marek Lenartowski, organizator i szef NSZZ „Solidarność” w Zakładach Cegielskiego w Poznaniu: „I muszę powiedzieć, że jakby na przekór rzeczywistości, jakbyśmy ją chcieli zakląć, podejmowaliśmy różne próby, żeby jednak Jan Paweł II mógł – tak jak marzył – stanąć pod naszymi Krzyżami”. Niestety, wszystkie prośby z tym związane były stanowczo odrzucane przez władze państwowe. „Kazimierz Barcikowski" – wspomina Lenartowski – "absolutnie się nie zgadzał na nasze propozycje”. W tej sprawie interweniował również arcybiskup Stroba podczas spotkania z sekretarzem Komitetu Centralnego PZPR Kazimierzem Barcikowskim, lecz spotkał się z jego zdecydowanym sprzeciwem. Co gorsza, władze nie wyraziły nawet zgody na przejazd papieża w pobliżu pomnika, a także obok więzienia przy ul. Młyńskiej, w którym w tym czasie wciąż byli więzieni działacze „Solidarności”.

Dwudziestego czerwca 1983 r. o godzinie 9.17 na lądowisku Łęgi Dębińskie II w Poznaniu wylądował helikopter wiozący Ojca Świętego. Dostojnego gościa – według oficjalnej wersji władz komunistycznych – w Wielkopolsce najpierw przywitał wojewoda, a następnie arcybiskup poznański. W rzeczywistości kwestia ta wyglądała zupełnie inaczej, a należy podkreślić, że powitanie jest zawsze ważnym elementem protokołu oficjalnych wizyt. Jak wspomina ówczesny wojewoda Marian Król, arcybiskup Jerzy Stroba zadał mu pytanie: „Kto będzie pierwszy witał Papieża”. Przedstawiciel władz państwowych odparł, że osoba, do której pierwszy zwróci się Ojciec Święty. Tą osobą okazał się arcybiskup, który tym samym miał zaszczyt jako pierwszy powitać papieża w stolicy Wielkopolski. Po ceremonii powitania Jan Paweł II przejechał na plac głównych uroczystości, witany przez zebranych oklaskami i okrzykami: „Niech żyje Papież!”. O godzinie 10.00 rozpoczęła się liturgia beatyfikacji Matki Urszuli Ledóchowskiej, której przewodniczył dostojny gość. Ojciec Święty zwrócił się do zebranych również w słowach homilii. Na koniec odśpiewano pieśń Boże, coś Polskę, w czasie której wierni ułożyli palce dłoni w kształt litery „V”. Po uroczystości papież odjechał do pałacu arcybiskupiego, a następnie na spotkanie z duchowieństwem w katedrze.

Wart przypomnienia jest jeden mało znany epizod związany z tą pielgrzymką. Po zakończeniu głównych uroczystości, kiedy papież szykował się do przejazdu do pałacu arcybiskupiego, wiernych obiegła plotka, że Ojciec Święty uda się pod pomnik Ofiar Czerwca 1956. Zgromadzony tłum uformował wówczas pochód i wyruszył w jego kierunku. Na wysokości placu Mickiewicza służby porządkowe zagrodziły jednak przejście, dlatego też wierni próbowali dotrzeć w okolice pomnika przez most Dworcowy i od strony ronda Kaponiera, ale i tam droga została zablokowana. Ostatecznie nie udało im się zbliżyć do pomnika, a i Ojciec Święty nie naruszył programu wizyty i wbrew władzom nie przybył pod pomnik Ofiar Czerwca 1956.

dr hab. Rafał Reczek

{GALERIA:406095-406104-406110-406116-406122-406128-406134-406152-406158-406164-406170-406176}

Pliki do pobrania